Financiële analyse ‘Fit for 55’

Geef CO₂ een reëler prijskaartje. Dat stelt de Europese Commissie voor in het klimaatpakket ‘Fit for 55’.

Wat wil Brussel met ‘Fit for 55’?

Hogere CO₂-heffingen en andere maatregelen moeten ervoor zorgen dat de Europese Unie in 2030 55% minder broeikassen uitstoot. Zo wil Brussel de limiet van de jaarlijkse CO₂-uitstoot stapsgewijs verlagen. Dit zorgt naar verwachting voor een hogere emissieprijs en een grotere prikkel om energiezuinige oplossingen te vinden.

Een ander voorstel is dat transport en de bouw onder een nieuw Emissions Trading Scheme (ETS)gaat vallen. Dit is een handelssysteem voor rechten om CO₂ uit te mogen stoten. Dat bestaat al voor de zware industrie, zoals staal en chemie en de energiesector. Ook de luchtvaart en de zeevaart moeten eraan geloven. Zo zet Brussel voor de luchtvaart in op een geleidelijke afschaffing van gratis emissierechten. Daarnaast ligt er een voorstel om de werkingssfeer van het bestaande ETS-systeem uit te breiden tot CO₂-emissies van grote schepen. Een overzicht van alle voorstellen is terug te vinden op de website van de Europese Commissie.

Hoe zit Fit for 55 financieel in elkaar?

De inkomsten uit de ETS-veilingen gaan grotendeels naar de begrotingen van de lidstaten om de klimaatverandering aan te pakken. ‘Fit for 55’ bevat een voorstel dat lidstaten hun inkomsten uit emissiehandel 100% moeten besteden aan klimaat- en energiegerelateerde projecten. Daarnaast vloeit een gedeelte van de veilinginkomsten naar drie fondsen:

• • Innovation Fund
  • Social Climate Fund
  • Modernisation Fund

 Het Innovation Fund en het Modernisation Fund zijn al bestaande fondsen bekostigd uit emissiehandel. ‘Fit for 55’ bevat echter voorstellen om deze fondsen te hervormen. Het Social Climate Funds is een volledig nieuw instrument. Dit fonds is bedoeld om de kostenverdeling van klimaatbeleid beter in balans te brengen.

Lidstaten: inkomsten emissiehandel 100% inzetten voor duurzame projecten

Lidstaten moeten voortaan al hun inkomsten uit emissiehandel besteden aan klimaat- en energiegerelateerde projecten. Dat is een van de voorstellen uit het klimaatpakket ‘Fit for 55’. Ter illustratie: Nederland verdiende in 2021 ruim € 441 miljoen aan de verkoop van emissierechten. Bijna 18 miljoen emissierechten werden geveild tegen een gemiddelde prijs van € 24,31. De opbrengst van de veilingen komt ten goede aan de Nederlandse schatkist. De prijs van een emissierecht is in 2021 al gestegen naar rond de € 50. Brussel gaat ervan uit dat dit mede dankzij ‘Fit for 55’ de gemiddelde prijs blijft in de komende tien jaar. Hierdoor komt er op nationaal niveau flink meer geld vrij voor klimaatuitgaven.

Innovation Fund: ‘verdrievoudiging’ fondsomvang en grotere reikwijdte

Op dit moment zijn de inkomsten uit 450 miljoen emissierechten (EUA’s) bestemd voor het Innovation Fund. De Europese Commissie stelt voor om hier 200 miljoen EUA’s aan toe te voegen. Hierdoor komen de inkomsten vanuit 650 miljoen EUA’s uiteindelijk terecht in het Innovation Fund. Met een gemiddelde prijs per ton C02 van € 50 komt de totale fondsomvang uiteindelijk uit op € 30 miljard euro. Ter vergelijking: bij de oprichting van het fonds werd uitgegaan van een fondsomvang van € 10 miljard.

De forse toename in fondsmiddelen gaat gepaard met een bredere investeringsscope. Zo gaat het Innovation Fund zich ook richten op koolstofarme projecten in de sectoren ‘gebouwen’, ’transport’ en ‘zeevervoer’. Daarnaast is het voorstel om een aanvullend instrument te ontwikkelen: Carbon Contracts for Difference (CCfD’s).  Dankzij deze ‘koolstofcontracten’ kunnen klimaatvriendelijke technologieën prijstechnisch beter concurreren met conventionele technologieën. Zo compenseert een CCfD het verschil tussen de marktprijs voor emissierechten en de hoge kosten voor het vermijden van CO₂.

Social Climate Fund: nieuwe investeringen op basis van sociale klimaatplannen

De vrees van Brussel is dat de klimaatdoelen tot onbetaalbare rekeningen leidt voor kwetsbare huishoudens, kleine ondernemingen en vervoersgebruikers. Daarom ligt er een voorstel om een nieuw sociaal klimaatfonds op te richten. Het zogeheten Social Climate Fund financiert lidstaten om burgers te helpen met investeringen in energie-efficiënte, nieuwe verwarmings- en koelsystemen, en schone mobiliteit. Financiering van het fonds loopt via de EU-begroting, met een bedrag gelijk aan 25% van de verwachte inkomsten uit emissiehandel voor bouw en transport.

In de periode 2025-2032 groeit de omvang van het sociaal klimaatfonds naar € 72,2 miljard. De investeringen vanuit dit fonds vinden plaats op basis van de zogeheten Social Climate Plans van lidstaten. Deze nieuwe, sociale klimaatplannen moeten uiterlijk eind juni 2024 bij de Europese Commissie liggen. Dat is gelijktijdig met de verplichte actualisering van het Integraal Nationaal Energie- en Klimaatplan (INEK). Bovendien moeten lidstaten de investeringen 1:1 matchen waardoor uiteindelijk € 144,4 miljard vrijkomt voor een sociaal rechtvaardige klimaattransitie.

Modernisation Fund: groter en fossielvrij

Het Modernisation Fund is een speciaal financieringsprogramma om tien EU-lidstaten met een laag inkomen te ondersteunen bij hun overgang naar klimaatneutraliteit. Specifiek gaat het om investeringen in het moderniseren van energiesystemen en het verbeteren van energie-efficiëntie. De begunstigde lidstaten zijn op dit moment Bulgarije, Kroatië, Tsjechië, Estland, Hongarije, Letland, Litouwen, Polen, Roemenië en Slowakije. De initiële omvang van het Modernisation Fund is gebaseerd op 2% van het ETS-plafond. Dat komt neer op € 14 miljard tot € 25 miljard in de periode 2021-2030.

De Europese Commissie stelt voor om de scope van het Modernisation Fund volledig in lijn te brengen met de klimaatdoelen van de European Green Deal. Bovendien stelt Brussel voor om alle investeringen vanuit het fonds in fossiele brandstofprojecten uit te sluiten. Ook is voortaan 80% van de investeringen bestemd voor prioritaire investeringen zoals energie-efficiëntie en ondersteuning van huishoudens om energiearmoede aan te pakken. Verder wordt een extra 2,5% van de totale hoeveelheid emissierechten geveild voor het moderniseringsfonds. De begunstigde lidstaten voor deze hoeveelheid emissierechten zijn de lidstaten met een BBP per hoofd van de bevolking lager dan 65% van het gemiddelde in de EU in de periode 2016-2018.

Meer informatie nodig voor Fit for 55?

ERAC helpt overheden, kennisinstellingen en bedrijven met grote uitdagingen op het gebied van regionale economie, de energietransitie en Europa. Dit doen we altijd met een ‘handen uit de mouwen’-mentaliteit. Laten we kennismaken met maximale impact.