Staatssteun of niet? Hoe bepaalt u of een vrijstelling nodig is?

Binnen de Europese Unie mogen overheden niet zomaar staatssteun verlenen. Dit is om te voorkomen dat bedrijven oneerlijke concurrentievoordelen krijgen ten opzichte van anderen in de interne markt. Toch zijn er situaties waarin steun wél toegestaan is, mits voldaan wordt aan bepaalde voorwaarden.

De Europese Commissie heeft verschillende uitzonderingen op het staatssteunverbod vastgelegd in wetgeving, zoals de Algemene Groepsvrijstellingsverordening (AGVV) en de de-minimis regeling. Hierdoor kunnen bepaalde subsidies worden verstrekt zonder voorafgaande goedkeuring van de Commissie.

Wat in de praktijk echter vaak gebeurt, is dat subsidieaanvragers en overheden er direct van uitgaan dat hun project onder staatssteun valt en daarom meteen op zoek gaan naar een vrijstelling. Maar dat is niet altijd nodig. Wanneer er geen sprake is van staatssteun, kan de subsidie zelfs tot 100% van de kosten worden vergoed, zonder enige vrijstelling of beperkingen.

Om dit goed te beoordelen, moeten twee vragen beantwoord worden:

1. Is er sprake van staatssteun?
2. Zo ja, kan er gebruik worden gemaakt van een vrijstelling?

Door deze vragen in de juiste volgorde te behandelen, voorkomt u onnodige juridische complicaties en kan uw subsidieproces efficiënter verlopen.

Volgens artikel 107 van het Verdrag betreffende de Werking van de Europese Unie (VWEU) is er sprake van staatssteun als aan vier cumulatieve voorwaarden wordt voldaan:

Pas wanneer aan alle vier de criteria wordt voldaan, is er sprake van staatssteun.

Een veelvoorkomende misvatting is dat alleen commerciële bedrijven staatssteun kunnen ontvangen. Dit is niet waar. De Europese Commissie hanteert een bredere definitie van het begrip onderneming. Dit hoeft niet per se een bedrijf te zijn, maar iedere entiteit die een economische activiteit verricht.

Een economische activiteit is het aanbieden van goederen of diensten op een markt. Dit betekent dat het niet uitmaakt of de organisatie een stichting, vereniging of zelfs een overheidsinstantie is. Het gaat erom welke activiteit wordt uitgevoerd en of deze concurrerend is op een markt.

Daarom kan bijvoorbeeld een gemeente die een dienst aanbiedt soms onder de staatssteunregels vallen, terwijl een stichting zonder winstoogmerk die betaalde diensten levert, mogelijk ook als onderneming wordt gezien.

Denk bijvoorbeeld aan een gemeente die bedrijfsruimtes verhuurt aan startende ondernemers. Dit kan als een economische activiteit worden gezien, zeker als andere commerciële verhuurders op dezelfde markt actief zijn. In zo’n geval zou een korting op de huurprijs mogelijk staatssteun kunnen vormen.

Gelukkig zijn er ook situaties waarin steun géén staatssteun is. De Europese Commissie heeft in de Mededeling Staatssteun 2016 een aantal sectoren en activiteiten benoemd die als niet-economisch worden beschouwd. Dit betekent dat steun aan deze activiteiten niet onder de staatssteunregels valt en dus vrij kan worden verstrekt.

Een paar belangrijke voorbeelden hiervan zijn:

• Onderwijs en wetenschappelijk onderzoek: Wanneer een universiteit onderzoek verricht of resultaten deelt met de samenleving, wordt dit vaak als niet-economisch gezien.
• Gezondheidszorg en sociale zekerheid: Publieke gezondheidszorgsystemen die toegankelijk zijn voor iedereen en niet werken op commerciële basis vallen buiten de staatssteunregels.
• Cultureel erfgoed en monumentenbehoud: Het onderhouden van cultureel erfgoed wordt vaak als niet-economisch beschouwd, mits er geen commerciële exploitatie plaatsvindt.
• Activiteiten van overheidsgezag: Politie, brandweer en rechtspraak zijn essentiële overheidstaken en vallen standaard buiten de staatssteunregels.

Dit betekent dat bijvoorbeeld universiteiten en onderzoeksinstellingen in veel gevallen buiten de staatssteunregels kunnen vallen. Voor hen kan subsidie soms zonder beperkingen worden verstrekt.

Dus voordat u een vrijstelling zoekt, is het verstandig om eerst te beoordelen of uw project überhaupt onder de staatssteunregels valt. Wanneer er géén sprake is van staatssteun, kunnen subsidies zonder beperkingen worden toegekend. Dit kan u veel tijd en juridische complexiteit besparen.

Als uw project voldoet aan de criteria voor staatssteun, betekent dit niet automatisch dat steun niet mogelijk is. Er zijn verschillende vrijstellingsmogelijkheden, zoals:

• De Algemene Groepsvrijstellingsverordening (AGVV), die steun in bepaalde sectoren en voor specifieke doeleinden mogelijk maakt.
• De de-minimis regeling, die beperkte staatssteun tot €300.000 per onderneming over een periode van drie jaar toestaat.

Door deze regelingen goed te benutten, kan uw project alsnog doorgang vinden zonder dat een uitgebreide goedkeuring door de Europese Commissie nodig is.

Bent u niet zeker of uw project onder de staatssteunregels valt? Of wilt u weten welke vrijstelling u kunt gebruiken? Neem contact met ons op, wij helpen u graag verder!