Waarom Europa haar economische toekomst op het spel zet

De economische motor van Europa hapert. Sinds het begin van deze eeuw is er een groeiend BBP-gat ontstaan tussen de Verenigde Staten en Europa. Waar de Verenigde Staten de afgelopen decennia profiteerden van een explosie aan technologische innovaties, bleef Europa achter. De Verenigde Staten investeerden volop in de digitale revolutie, gedreven door bedrijven zoals Google, Apple en Amazon. Europa bleef de afgelopen decennia investeren in gevestigde technologieën met een beperkt groeipotentieel. Het gevolg is dat de Europese arbeidsproductiviteit in Europa sinds 2015 slechts met een schamele 0,7% steeg.

Tot verkort werd deze tendens erkend, maar niet gezien als een groot probleem. Een gunstig handelsklimaat en stabiele geopolitieke situatie zorgden ervoor dat Europa zijn stagnerende productiviteit betrekkelijk eenvoudig kon opvangen. Open handel zorgde ervoor dat Europa vrij goederen en diensten kon importeren waar het een tekort aan had, van grondstoffen tot geavanceerde technologieën, terwijl het eindproducten waarin het gespecialiseerd was kon exporteren, met name naar de groeiende markten van Azië.

Langzaam maar zeker schrikt Europa wakker nu haar positie in de wereldwijde economie steeds precairder wordt. Sinds 2015 groeit de arbeidsproductiviteit in Europa met een schamele 0,7% per jaar. Als dit tempo aanhoudt, blijft het Europese BBP tot 2050 vrijwel stilstaan. Dat kan Europa zich, gezien de grote opgaven op het gebied van digitalisering, klimaat en defensie niet veroorloven. De geopolitieke stabiliteit waar de EU decennialang op kon bouwen, is voorbij. De oorlog in Oekraïne en spanningen tussen China en de Verenigde Staten hebben duidelijk gemaakt hoe kwetsbaar Europa is.

Dat blijkt onder andere uit de afhankelijkheid van China voor zeldzame aardmetalen, essentieel voor technologie zoals elektrische voertuigen en smartphones. Zonder deze grondstoffen stagneert de Europese technologie-industrie. Tegelijkertijd heeft Europa een grote achterstand opgelopen in de digitale revolutie waardoor belangrijke technieken – zoals kunstmatige intelligentie en datagedreven innovatie –vooral van buiten Europa komen. Dit zorgt ervoor dat Europese bedrijven afhankelijk blijven van externe leveranciers en markten, en dat de economische voordelen elders neerdalen.

Om externe uitdagingen het hoofd te bieden en haar strategische autonomie te versterken, moet Europa ook interne beperkingen aanpakken die de groei remmen. Een van de belangrijkste knelpunten is het innovatiebeleid, dat onmisbaar is voor economische vooruitgang. Nu is het Europese innovatiebeleid versnipperd en risico-avers. Er is een gebrek aan coördinatie tussen lidstaten doordat nationale belangen vaak de overhand krijgen boven gezamenlijke Europese strategieën.

Ook gaat het geld (te) vaak naar het behoud van traditionele sectoren in plaats van het creëren van nieuwe markten. Hierdoor verlaten veelbelovende startups Europa omdat ze elders betere groeimogelijkheden vinden. Dit is niet alleen een economisch verlies, maar ook een gemiste kans om Europa een leidende rol te geven in nieuwe technologische ontwikkelingen.

De uitdagingen die we vandaag zien – stagnerende productiviteit, geopolitieke afhankelijkheid en interne obstakels – vragen om een herziening van het economische model. Dit is geen eenvoudige opgave, maar wel een noodzakelijke. En hoewel het rapport van Mario Draghi de vinger op de zere plek legt, biedt het rapport even goed kansen voor Europa. Wat deze kansen zijn en welke stappen moeten worden genomen om deze kansen te verzilveren bespreken we in een volgend blog.