Naar een sterker en duurzamer Europa

Op 27 maart jl. publiceerde de Europese Commissie het negende Cohesierapport dat de staat van Cohesie in de Europese Unie schetst. Het rapport laat zien dat het cohesiebeleid zijn vruchten afwerpt maar ook (blijvende) uitdagingen ondervindt. De bevindingen uit het rapport zijn belangrijk naarmate een nieuwe programmaperiode steeds dichterbij komt. Recent deelde collega Hande Taner de bevindingen van de evaluatie van het huidige cohesiebeleid door de High Level Expert Group.

Met haar lange geschiedenis en focus op regionale ontwikkeling is cohesiebeleid een onderwerp van groot en blijvend belang voor regio’s en steden. Als expert op het gebied van regionale ontwikkeling en Europese programma’s volgt ERAC de ontwikkelingen rondom het cohesiebeleid daarom op de voet. Sabine Zwaans vertelt over de belangrijkste bevindingen in het rapport en de laatste ontwikkelingen. De Rabobank schetste vorige week ook al dat regionaal economisch beleid van groot belang is. Het cohesiebeleid is hier op Europees gebied een voorbeeld van.

Het negende Cohesierapport
De focus van huidig cohesiebeleid ligt nadrukkelijk op de klimaat en digitalisering transitie. Zo geeft het rapport aan dat er in de huidige programmaperiode (2021-2027) ruim 100 miljard geïnvesteerd is in projecten die bijdragen aan klimaatneutraliteit en de energietransitie, bijvoorbeeld projecten op het vlak van hernieuwbare energie infrastructuur, energie-efficiëntie en duurzame transportnetwerken. Ook is in zowel de vorige periode van 2014-2020 (14 miljard euro) en de huidige programmaperiode van 2021-2027 (40 miljard euro) grootschalig geïnvesteerd in het overbruggen van digitale verschillen.

Het gaat dan onder andere om digitale vaardigheden en technologieën waarmee de productiviteit, innovatie en toegang tot diensten wordt vergroot. Ook in Nederland wordt in projecten geïnvesteerd, bijvoorbeeld met EFRO-subsidies die via de managementautoriteiten SNN (landsdeel noord), EFRO Oost (landsdeel oost), Stimulus Programmamanagement (landsdeel zuid) en Kansen voor West (landsdeel west).  De voorbeelden van al deze mooie projecten zijn terug te vinden op de sites van de uitvoeringsorganisaties in de regio’s.

De impact van Cohesiebeleid
Cohesiebeleid is een belangrijke aandrijver van duurzame ontwikkeling en economische groei in regio’s. In de vorige periode waren investeringen uit de cohesiefondsen goed voor zo’n 13% van de publieke investeringen in de EU. Daarmee zijn ruim 4.4 miljoen bedrijven ondersteund en 370.000 banen gecreëerd. Volgens het rapport zal elke euro die via cohesiebeleid geïnvesteerd is in 2043, verdrievoudigd zijn. De impact van cohesiebeleid wordt goed zichtbaar uit de geboekte resultaten bij regio’s uit lidstaten uit de grootste uitbreidingsronde van toetredingen tot de EU, inmiddels twintig jaar geleden (2004).

Die toetreding leidde tot grote economische (Kracht)verschillen tussen regio’s en daarmee een grote opgave voor het cohesiebeleid dat juist nastreeft deze verschillen te verkleinen. Sindsdien is het BBP van die lidstaten gestegen van 52% naar 80% van het Europese gemiddelde. Het economische gat met de rest van de EU is daarmee gehalveerd en het werkloosheidspercentage is gedaald van 13% gemiddeld naar 4% gemiddeld. Dit laat zien dat de economische ontwikkeling en innovatie die door cohesiebeleid worden aangejaagd, helpen de economische krachtsverschillen tussen lidstaten en regio’s te verkleinen.

Er zijn echter ook (blijvende) uitdagingen
Hoewel er veel bereikt is met het cohesiebeleid, laten verschillende uitdagingen zien dat het cohesiebeleid nog steeds onverminderd relevant en nodig is. Dat vergt ook innovatie van het beleid.

Zo hebben klimaatverandering, de energietransitie, digitalisering, maar ook factoren als demografische verschuivingen een asymmetrische impact waardoor verschillen tussen regio’s juist groter dreigen te worden. Klimaatverandering zal regionale verschillen vergroten, voor sommige regio’s zijn de negatieve gevolgen namelijk groter en voor anderen zijn er meer kansen in de transitie om te benutten. Ook op het gebied van digitalisering verschillen regio’s sterk in de mogelijkheden die zij hebben om nieuwe technologieën in te zetten. De verschillen in de kansen en uitdagingen die regio’s ondervinden zijn daarom een belangrijk aandachtspunt voor het nieuwe cohesiebeleid.

Ook blijken (kracht)verschillen tussen regio’s vaak hardnekkig en zitten sommige regio’s klem in zogenoemde “development traps”. Die regio’s ervaren economische stagnatie en minder baankansen, met niet alleen grote economische maar ook sociale gevolgen. Vooral transitieregio’s hebben daardoor moeite om gelijke trend te houden met meer ontwikkelde regio’s.
Tot slot vraagt het verkleinen van regionale verschillen om een lange-termijn aanpak. De afgelopen jaren is cohesiebeleid echter steeds vaker ingezet als crisis-instrument. Hoewel dat noodzakelijk was, is crisismanagement echter niet primaire doel van cohesiebeleid. Het rapport onderstreept dan ook dat aanpassingen aan cohesiebeleid belangrijk zijn om zowel te kunnen reageren op crises en nieuwe disbalansen, zonder dat dit ten koste gaat van de proactieve inzet van cohesiebeleid op structurele langetermijnsdoelstellingen.  Cohesiebeleid heeft binnen de EU dus grote effecten, maar het bevorderen van territoriale, economische en sociale cohesie in de EU blijft onverminderd belangrijk in een snel veranderende context.

Wat gebeurt er nu in het veld?
De lobby en ontwikkeling richting cohesiebeleid 2028-2034 zijn in volle gang. Daarom zien we ook inzet vanuit diverse kanten die inzetten op die uitdagingen. Europese Instituties, lidstaten, regio’s en steden publiceren uitingen om hun positie kenbaar te maken en nemen deel in lopende discussies.

ERAC is ervan overtuigd dat het lokale en regionale perspectief in de vormgeving van het beleid voor de nieuwe periode een onmisbare stem is. In onze optiek is een grotere rol voor decentrale overheden onder het partnerschapsprincipe de weg voorwaarts om regionale ontwikkeling en territoriale en economische cohesie gericht te bevorderen vanuit de krachten en perspectieven van de regio’s. Immers, zoals het rapport ook benadrukt, hebben verschillende regio’s andere startpunten en ontwikkelpaden. Dat vraagt om maatwerk en beleid dat inzet op specifieke territoriale behoeften en decentrale overheden een passende stem geeft in de ondersteuning voor de ontwikkeling binnen hun regio. Het Just Transition Fund is een goed voorbeeld hoe dit in de praktijk al gebeurt.

De wens om het partnerschapsprincipe en maatwerk verder te verankeren werd recent kracht bijgezet door de Verklaring van Bergen (Mons) die werd aangenomen na de Europese Top van Regio’s en Steden op 18 en 19 maart in Bergen (Mons). Daarin wordt een oproep gedaan voor versterking van de lokale en regionale dimensie in het wetgevingsproces van de EU. Deze appel doet de verklaring tevens voor regionale en lokale betrokkenheid bij de voorbereiding van EU-hervormingen en uitbreidingen, met de wens dat deze betrokkenheid voortbouwt op het partnerschapsprincipe, bestuur op meerdere niveaus en decentralisatie. De verklaring doet een oproep aan de EU-instellingen en lidstaten die tegen het eind van het voorjaar een Strategische EU-agenda zullen opstellen voor de periode 2024-2029.

Die roep klinkt ook sterk vanuit Nederland. Zo heeft het Huis van de Nederlandse Provincies (HNP) nog vorige maand een gezamenlijke lobbybrochure aangenomen en gepresenteerd die deze punten vanuit de Verklaring van Bergen onderschrijft en input levert voor de Strategische EU-Agenda 2024-2029.

Komende donderdag en vrijdag gaan deze discussies verder tijdens het 9^e Cohesie Forum plaats waarin de bevindingen van dit rapport zullen worden bediscussieerd door ongeveer 1000 stakeholders onder leiding van de Europese Commissie in aanwezigheid van Ursula von der Leyen, Roberta Metsola, Elisa Ferreira ( de Commissaris van DG Regio) en vele beleidsbepalers. De verschillende programmaonderdelen zijn online live te volgen op de website.

Meer informatie?
Met meer dan drie decennia ervaring bij ERAC, assisteren we onze klanten bij het benutten van de financiële mogelijkheden die het cohesiebeleid biedt aan diverse regio’s. We bieden ondersteuning op verschillende gebieden van deze programma’s hier in Nederland. Blijf de komende maanden op de hoogte van alle ontwikkelingen omtrent het cohesiebeleid.

Meer weten over regionale ontwikkeling en over hoe u dit kunt aanpakken? Aarzel dan niet om contact op te nemen met Sabine Zwaans.

Sabine Zwaans
sabinezwaans@erac.nl
06 – 57 453 387

“Analytisch, hands-on en verbindend. Vanuit haar interdisciplinaire achtergrond in Europese Studies werkt Sabine gedreven aan het concretiseren van programma’s en projecten met maatschappelijke impact. Om zo Europese en regionale ambities samen te brengen.”