Veelgestelde vragen over maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA)

1. Wat is een MKBA en waarvoor wordt het gebruikt?
De MKBA (maatschappelijke kosten-batenanalyse) is een methodologie die gebruik wordt om de sociaal maatschappelijke effecten van een project of beleidsmaatregel in euro’s uit te drukken. Het gaat daarbij juist om de effecten die niet in een standaard businesscase worden opgenomen, omdat ze cijfermatig lastig in beeld te brengen zijn. Denk hierbij aan CO2-uitstoot die wordt voorkomen, verminderde criminaliteit of gewonnen levensjaren. De MKBA is daarmee een instrument dat helpt bij het systematisch in beeld brengen en waarderen van zowel financiële als niet-financiële effecten.
Het omrekenen van sociaal maatschappelijke baten naar euro’s stelt beleidsmakers en besluitvormers in staat om de kosten en baten op een vergelijkbare schaal te presenteren en te vergelijken. Dit biedt een waardevol inzicht in de maatschappelijke rendabiliteit van een project en ondersteunt bij het maken van afgewogen beslissingen. Door de baten in euro’s uit te drukken, wordt het mogelijk om een beter beeld te krijgen van de verhouding tussen de investeringen en de verwachte opbrengsten.

2. Wie voert meestal een MKBA uit?
In theorie zou iedereen een MKBA kunnen uitvoeren, maar in praktijk zijn het vooral organisaties die zich inspannen voor het creëren van maatschappelijke meerwaarde die een MKBA uitvoeren. Dit zijn dus bij uitstek publieke organisaties. Binnen deze categorie moet dan vooral gedacht worden aan gemeenten, provincies, agentschappen (Rijkswaterstaat bijvoorbeeld) en ministeries. Voor het verkrijgen van sommige subsidies is het uitvoeren van een MKBA ook verplicht. Zo is bij het Nationaal Groeifonds en meerdere Europese subsidies een positieve maatschappelijke impact de norm: zonder een positieve MKBA wordt er geen subsidie verstrekt.

3. Welke gegevens en informatie zijn nodig voor een MKBA?
Een MKBA begint bij het beoogde project dat men wil uitvoeren: het moet duidelijk zijn wat dit project precies inhoudt, wat de looptijd is en wat de maatschappelijke gevolgen (kosten en baten) van het project zijn. Wanneer dit allemaal bekend is, is het noodzakelijk om de relevant bevonden kosten en baten te kwantificeren. Vaak zijn er standaarden om een prijs te geven aan 1 ton CO2 besparing, 1 decibel minder geluidsoverlast of 1 uur minder reistijd, maar soms moet de onderzoeker zelf op basis van openbare gegevens gaan rekenen. Essentieel is in ieder geval dat ieder project zelf in beeld heeft hoeveel CO2 het gaat besparen, hoeveel decibel vermeden wordt of wat de tijdswinst is.

Zonder informatie over de Q (hoeveelheid), heeft iedere waarde van de P (prijs) geen nut. Dit komt door het feit dat veel effecten in een MKBA het gaat om P maal Q. Verder is informatie over de discontovoet noodzakelijk om tot een netto contante waarde te komen. Tot slot is er voor de meeste projecten voor een project ook een businesscase gemaakt die negatief uitvalt (onrendabele top). Deze informatie is eveneens van belang om het saldo van baten en lasten te vergelijken met het negatieve financiële rendement. Hier wordt immers bepaalt of het verantwoord is om het project groen licht te geven.

4. Wat is het verschil tussen een MKBA en een reguliere kosten-batenanalyse?
Bij een reguliere kosten-batenanalyse wordt uitsluitend naar de financiële effecten van een project gekeken. Maatschappelijke effecten zoals een langere levensduur, minder CO2 uitstoot of minder criminaliteit worden hierin niet meegenomen, aangezien dit geen direct financiële gevolgen voor deelnemende partijen heeft (het genereert geen geld). In een maatschappelijke kosten-batenanalyse worden dergelijke effecten juist wel meegenomen en op objectieve wijze gekwantificeerd zodat deze vergeleken kunnen worden met de al bekende economische effecten.

6. Hoe verhoudt een MKBA zich tot duurzaamheid en sociale rechtvaardigheid?
Een MKBA is nauw verbonden met duurzaamheid en sociale rechtvaardigheid, omdat het zich richt op het inzichtelijk maken van de maatschappelijke impact van een project, beleidsmaatregel of investering. Hierdoor kunnen zaken als duurzaamheidsaspecten en sociale rechtvaardigheid worden meegenomen in de besluitvorming van projecten. Het becijfert bijvoorbeeld de positieve/negatieve ecologische impact van een project en kan ook rekening houden met sociale rechtvaardigheid door bijvoorbeeld de positieve effecten van het aannemen van iemand met een afstand tot de arbeidsmarkt (handicap) te becijferen.

7. Kan een MKBA worden gebruikt voor alle soorten projecten en beleidsmaatregelen?
Een MKBA kan in principe worden gebruikt voor een breed scala aan projecten en beleidsmaatregelen, maar het is niet altijd even geschikt voor alle situaties. Het gebruik van een MKBA hangt af van verschillende factoren, waaronder de projectomvang, de meetbaarheid en de tijdshorizon van een project:

• Projectomvang: MKBA’s zijn vooral geschikt voor projecten en beleidsmaatregelen met een aanzienlijke omvang en maatschappelijke impact. Kleinere projecten kunnen baat hebben bij andere evaluatiemethoden, zoals een kosten-effectiviteitsanalyse;
• Meetbaarheid: Een MKBA vereist dat kosten en baten zoveel mogelijk meetbaar en kwantificeerbaar zijn. In sommige gevallen kunnen bepaalde effecten moeilijk te kwantificeren zijn, waardoor de toepasbaarheid van een MKBA beperkt kan worden;
• Tijdshorizon: Een MKBA houdt rekening met kosten en baten over een bepaalde periode, meestal in de toekomst. Als de effecten van een project of beleid op lange termijn niet goed kunnen worden ingeschat, kan een MKBA minder bruikbaar zijn.

8. Wat zijn enkele van de uitdagingen bij het uitvoeren van een MKBA?
Bij het uitvoeren van een MKBA zijn twee zaken uitdagend. De eerste is dat de uitvoerder vrij exacte informatie nodig heeft. Het probleem is dat deze data niet altijd voorhanden is dan wel dat het zeer kostbaar is om deze data te verkrijgen. In zo’n geval kan men ervoor kiezen om aannames te doen en zaken te vereenvoudigen, maar dit brengt onzekerheden met zich mee. Het is dan zaak om objectief en transparant af te wegen of een vereenvoudiging met het oog op de methodologische kwaliteit te rechtvaardigen is.

De tweede uitdaging hangt samen met de eerste en heeft betrekking op het doen van aannames. Aangezien een MKBA-effecten in de toekomst contact maakt naar het heden, doet iedere MKBA ontegenzeggelijk aannames over de toekomst. Zaken als toekomstige energieprijzen en inflatie laten zich namelijk maar lastig voorspellen.

In dit blogartikel kunt u alles lezen over de belangrijkste stappen in het uitvoeren van een MKBA.

Wilt u de maatschappelijke waarde van uw project in kaart brengen?
Neem dan contact op met één van ons voor deskundig advies.

Sander Elemans
sanderelemans@erac.nl
06 – 58 94 09 26

Marco Eijkens
marcoeijkens@erac.nl
06 – 14 31 77 25

“Met een achtergrond in bestuurskunde heeft Sander zeker één waardevolle les geleerd: de realiteit is vaak weerbarstiger dan we van tevoren denken. Overheden worden geconfronteerd met de uitdaging om hiermee om te gaan en passende oplossingen te vinden. Sander haalt enorm veel energie uit het helpen van klanten met dit proces en het daadwerkelijk bereiken van maatschappelijke impact.”

“Zijn financiële en business development achtergrond zet Marco graag in op het gebied van financiële instrumenten zoals (kapitaal) marktonderzoeken en revolverend financieren. De grootste uitdaging vindt hij het vertalen van de business (‘praktijk’) naar cijfers en visa versa. Marco werkt hierbij graag nauw samen met organisaties en collega’s om situaties inzichtelijk te maken om vervolgens de best passende (financiële) oplossing aan te bieden.”